İş zekası, tek bir teknoloji ya da yazılım olmaktan çok bir şemsiye terimdir. Özünde, ham verilerin aksiyon alınabilir bilgiye dönüştürülme ve paylaşımı evrelerinin tamamını içeren teknoloji, strateji, teknik ve sanat çerçevesinde tanımlanabilir. Oldukça geniş kapsamlı bir konu olması nedeniyle bu yazımızda iş zekası genel çerçevesi hakkında bilgi vermeye çalışalım.
Yaygın kanının aksine iş zekasını yalnızca rakamlar ve grafikler olarak algılamak tam olarak anlamını karşılamaz. Verilerin hareket şablonlarını anlamak, trendleri gözlemlemek, başka türlü farkına varılamayacak fırsatları ortaya çıkarmak sürecin heyecan verici ve önemli birer parçası olsa da, iş zekasında daha geniş anlamda amaçlanan, verilerin arkasında yatan hikayeleri bir bütün olarak ortaya çıkarmaktır.
İş zekası neden önemlidir?
İngiliz matematikçi ve girişimci Clive Humby, sonrasında Gartner analisti, 2006’da söylediği “Veri yeni petrol’dür” olarak çevrilebilecek “Data is the new oil” özdeyişi basında, sunumlarda, sosyal medyada oldukça popüler bir tanım olarak karşımıza sıklıkla çıkıyor. Sık kullanılan tabirlerin, anlamını bir miktar yitirebilmesi nedeniyle bu cümleye biraz yakından bakalım. Humby, aslında verinin petrol örneğindeki gibi ham haldeyken kullanışsız olduğunu da ifade ediyordu. Verinin değeri potansiyelinde yatmaktaydı ve değerinin ortaya çıkması için öncelikle rafine edilmesi, işlenmesi ve nihai bir ürün haline gelmesi gerekmekteydi.
Doğru araçlar ve stratejiler olmadan, verileri etkili bir şekilde yorumlamadan, rekabette geride kalma riskinin giderek güçlendiği yeni dünya düzeni hızlı bir şekilde hayatımıza girdi. Küçük bir startup ya da çok uluslu bir firma olabilirsiniz. İş zekası, pazardaki değişimleri öngörmeyi kolaylaştırır, rekabette bir adım önde olmanız için gereken fırsatları keşfetmenize kapılar açarak firmanızı güçlendirmenize ve iş dünyanızı daha iyi anlamanıza olanak sağlar. İş zekası, sadece Fortune 500 şirketleri için bir ayrıcalık olmaktan çıkarak, dijital çağda rekabet eden her organizasyon için bir zorunluluk haline dönüştü.
İş zekası yapısı ve işlem adımlarına genel bakış
- verilerin toplandığı
- farklı veri kaynaklarının birleştirildiği
- verilerin temizlendiği
- otomasyonunun yapıldığı
- analiz edildiği
- görselleştirildiği
- paylaşıldığı
- tartışıldığı
geniş bir çerçeveyi ifade etmekte ve veri stratejileri konusundaki boşluğu doldurmak için sistematik bir yaklaşım sunmaktadır.
İş zekası sistemi, temelinde verilerin tek kaynakta toplanması, işlenmesi, kişiye ve gruba özel raporlar oluşturulması aşamalarından oluşur. Basit bir şemayla ifade edelim:
İş zekasının temel faydaları nelerdir?
İş zekasının faydaları kullanım seviyesi, kullanım miktarı, kurum kültürü, şirket ölçeği gibi birçok konudan etkilenebilir. Ancak aşağıda belirttiğimiz faydalar, orta düzey kurumsal kullanım için kolaylıkla hedeflenebilir:
- Kişisel tahminler yerine veriler ışığında karar alma
- Gerçek zamanlı veri erişimi ile kar ve zarara etki eden faktörlerin sayısal nedenlerini ortaya koyma, riskleri minimize ederken fırsatları maximize etme
- Kişiye özel tasarlanabilen online uyarı sistemiyle KPI (ana performans göstergeleri) takibi yapabilme
- İş zekası otomasyonu sayesinde tekrar eden görevleri otomatikleştirerek en önemli konulara odaklanmayı kolaylaştırma
- Farklı departmanlar ve operasyonlar arası veri köprüleri oluşturarak, iç ve dış denetimleri etkili kılma
- Kaçak, kayıp, verimsiz kaynak kullanımı gibi görünmeyen sorunları ortaya çıkarma
- Kişisel dosyalar yerine herkesin kullandığı tek ve büyük rapor sistemi kullanma
- Sayısal gerçeklerin ön planda olduğu kurum kültürünü geliştirme
- Her firma ölçeğinde kullanılabilme
İş zekası kulağa hoş gelen bir terimden çok bir game-changer yani oyunu değiştiren bir sistematik yaklaşım. İş zekası; doğru strateji, mindset, kurum kültürü ve yaklaşımla, sistem içindeki asıl önemli sorunları ortaya çıkarmak ve doğru iş problemlerini, doğru öncelikle ve doğru zamanda çözmenin en önemli aracıdır.
İş zekası olgunlaşma seviyeleri
Gartner’ın yayınladığı iş zekası olgunlaşma tablosu aslında karmaşadan dönüşüme alınan yolun özeti açısından oldukça faydalı. Örnek tablo İngilizce olmasına rağmen öncesinde bir gözden geçirelim ve sonra iş zekasına nereden başlamalıyız sorusuna bir cevap olarak kısaca gözlemleyelim:
Seviye 1: Farkında olmamak:
Excel dosyalarını seviyoruz. Bireysel analizler, anlık raporlar ve küçük çaplı kullanım için idealler. Ancak her kullanıcının farklı işleri takip ettiği farklı excel dosyaları bulunması, bu dosyaların başkalarının kullanımına uygun formatta ve kalitede bilgiler olmaması tam bir anarşi oluşturabilir. Bir de standart ve otomatize edilmiş tek raporla ifade edilebilecek bilgilerin farklı zamanlarda farklı şekillerde talep edilmesi tanıdık geldiyse 1. seviyeye aşinasınız demektir.
Seviye 2: Fırsattan istifade
Excel dosyaları ve diğer veri kaynakları birleşti. Ancak burada tutarlı olmayan veriler var. Bu oldukça tehlikeli bir durum ve hemen giderilmeli. Çünkü iş zekası sisteminin çekirdeği doğru veri. Bir veriye bakarak karar verilecekse bu bilginin doğru olduğundan emin olmak istersiniz. “Single source of truth” yani “gerçeğin tek kaynağı” tabiri iş zekası sistemleri fikrinin çekirdeğidir.
Seviye 3: Standartlar
İş zekası kullanıcı sayılarını arttırma, yöneticileri iş zekası şampiyonu yapma ve teknoloji standartlarını yakalama aşaması. Bu aşamadaki en önemli payda, iş proseslerini birlikte değerlendiren projeler geliştirmek denebilir. Departmanlar ve proseslerin veri yollarının birbiriyle bağlanması, analiz olanaklarını üssel olarak arttırır.
BICC – İş Zekası yeterlilik merkezi, iş zekası için bütün öncelikleri belirleyen ve stratejjk planları geliştiren kişi ya da ekip için kullanılır. Veri kalitesi ve kullanıcılara göre dağılımının da tanımlanması gibi boşlukları doldurarak iş zekasının gelişimini destekler.
Seviye 4: Girişim
Bu aşamada iş zekası, kurum kültürü ile bütünleşmiş durumdadır. Şirket metriklerinin genel çerçevesinin oluşturulması ve kurumsal dilin metrikler çerçevesinde gelişmeye başlamasından bahsedebiliyoruz. Aynı zamanda sofistike program yönetimi aşaması. Metrikler ortak dil olurken iş zekası sistemi de kuruma özgü ifade aracı oluyor.
Seviye 5: Dönüşüm
Performans ve strateji odaklı şirket kültürü. C Level veri pozisyonlarının oluşması. CAO (Chief Analytics Officer) CDO (Chief Data Officer) .Hem şirket olarak dönüşüm hem de endüstrinin dönüşümünü ifade ediyor.
İş zekası genel çerçevesi hakkında bilgi vermeyi amaçladığımız yazımızın sonuna geldik. Bir sonraki yazıda buluşuncaya dek hoşçakalın.